İlim Dallarına ve Asırlara Göre Biyografi Eserleri

İslam araştırmalarında yardımcı kaynak olarak zikredilen biyografiler , İslam literatüründe çok geniş bir yere sahiptir. Genel olarak yazılmış biyografilere rastlanmakla beraber farklı itibarlarla şahısları ele alan eserler ağırlıktadır. İslam literatürü Hz. Peygamber (sa) in hayatını anlamak ve anlatmakla işe başladığından bu literartürün ilk hareketi biyografiden olmuştur denilebilir.

Genel olarak İslâm ilim kültüründe bu  çalışmaların ortak adı ‘tabakat’tır. TDV İslam ansiklopedisi tabakatı “İslâm telif geleneğinde, sahasında tanınmış şahsiyetlerin biyografilerini konu edinen telif türü.” olarak tanımlar. Daha sonra teracim , tezkire ve en son modern bir ifade olan biyografi  kullanılagelmiştir. Hadis sahasında özel bir yere sahip olan tabakatın, bu sahadaki isimlendirilmesi ise daha çok kütübü’r-rical  şeklindedir. İslâm dünyasında hadis çalışmaları başlayınca, ilk dönemlerde muhaddislerin tabakatı yerine ravilerin tabakatı yazılmış, ancak daha sonra muhaddislerin tabakatı ortaya çıkmıştır. Yine bir itibarla biyografi çerçevesi içerisine dahil edebileceğimiz ensab eserleri de bir hayli yekün oluşturmaktadır. Vefayat  eserleri de bu minvalde ele alınabilir. Böylelikle bu alanda yazılan eserlerin sayısı binler belki on binlerle ifade edilebilir. İlgi alanımızın İslâm araştırmaları olması sebebiyle çerçevemizi biraz daraltıp İslâmî ilimlerle alakalı tabakat eserlerinden örnekler sunmaya çalışacağız. İlim dallarına ve yüzyıllara göre klasik eserlerden seçmeler yapacağız. Yakın devrin eserlerinden de örneklendirmeler yapmak için gayret göstereceğiz. Ancak son devirde genelde tek şahıs üzerinde yapılmış çalışmalar ve otobiyografiler öne çıkmaktadır.

1-) Müfessirleri İçeren Tabakat Eserlerinden Örnekler

1. Tabakatü’l Müfessirin : Celalüddin es-Suyuti (öl.911/1505) = İlk yazılan müfessir tabakatıdır. 136 müfessire yer verilmiştir.
2. Tabakatü’l Müfessirin : Muhammed b. Ali ed-Dâvûdî (öl.945/1539) = Bu eserde 704 müfessir bulunur.
3. Tabakatü’l Müfessirin : Ahmed b. Muhammed Edirnevî (öl. 1243/1828) = 638 müfessiri inceler.
4. Büyük Tefsir Tarihi Tabakâtü’l-Müfessirîn: Ömer Nasuhi Bilmen (öl.1971) = 464 müfessiri ve eserini incelemiştir. Fakat Türk müfessirlere temas etmesi ile mümtaz bir yere sahiptir.
5. Mucemü’l-müfessirîn min śadri’l-İslâm ĥatte’l-aśri’l-ĥâżır : Âdil Nüveyhiz (öl.1412/1992) = 2000 müfessiri detaylı bir şekilde incelemektedir.

2-) Fukaha Tabakatından Örnekler

Hanefi mezhebi

1. el-Cevâhiru’l-Mudiyye : Abdülkadir Kuraşî (775/1373)
2. Tâcü’t-Terâcim : Kâsım b. Kutluboğa (879/1474)

Şafi mezhebi

1. Tabakâtü’l-Fukaha : Şirâzî (476/1083)
2. Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübra : İbnü’s-Sübkî (771/1370)

Maliki mezhebi

1. Tertîbü’l-Medârik : Kâdî İyâz (554/1149)
2. ed-Dîbâcü’l-Müzheb : İbn Ferhûn (779/1397)

Hanbeli mezhebi

1. Tabakâtü’l-Hanâbile : İbn Ebî Yala el Ferrâ (526/1131)
2. Kitâbü’z-Zeyl alâ Tabakâtü’l-Hanâbile : İbn Receb (795/1393)

Diğer mezhepler

• Tabakâtü’l-Mutezile : İbnü’l-Murtaza Ahmed b. Yahyâ (840/1437)

3-) Muhaddisleri İnceleyen Tabakat Eserleri ve Rical Edebiyatından Örnekler

 Genel Tabakat Eserleri :

1. Tabakatü’l-Kübra: İbn Sa’d (öl. 230/844) = Hz. Peygamber’den h. 228 yılına kadar ki zaman dilimini kapsayan Tabakât, çoğu sahabe ve tabiun olan 4300 kadar şahsın biyografisine yer vermektedir.
2. Tabakatu’r-Ruvat: Halife b. Hayyat (öl.240/854) = Ashab, tabiîn ve tebeu’t-tâbiînden 3229’u erkek, 129’u kadın sahâbî olmak üzere toplam 3358 râvinin hal tercümesini ihtiva etmekte olup zamanımıza ulaşan en eski tabakat kitaplarından biridir.
3. Hilyetü’l-Evliya: Ebu Nuaym el-İsfehani (öl.430/1038) = Bu eser içlerinde cennetle müjdelenen on sahabenin de bulunduğu 46 sahabeyi tanıttıktan sonra Suffe Ehli için açtığı özel bölümde 86 sahabinin biyografisini verir. Hanım sahabilerden de 29 kişinin biyografisini kaydetmektedir. Tabiinden 130 ve tebei tabiinden 400 kadar kişiyi anlattıktan sonra Şam bölgesinden bazı mutasavvıfların isimlerini vermektedir.

Hadis Ravilerinin Genelini İnceleyen Eserler :

1. Kitabu’t-Tarih: Yahya b. Main (öl.233/847) = Tabakat eserlerinin ilklerindendir. Bu literatürün alfabetik düzene sahip olan öncülerindendir.
2. Tarihu’l- Kebir: Muhammed b. İsmail Buhari (öl.256/870) = Sahabe tabiûn ve sonrakileri alfabetik olarak tanıtmak üzere kaleme alınmıştır. Eser, Hz. Peygamber ile başlamaktadır. Sonra ismi Muhammed olan 871 kişiyi baba adlarına göre alfabetik olarak sıralamaktadır. Daha sonra İbrahim’ler ile normal alfabetik sıralamaya geçilmektedir. Eserde 10522 şahıs hakkında bilgi bulabiliriz.
3. Siyeru A’lami’n-Nübela: ez-Zehebi (öl. 748/1348) = eser asr-ı saâdet’ten 700 (1301) yılına kadar kırk civarında tabakayı kapsamakta olup 7000 civarında biyografiyi içermektedir.

Sahabe Ricalini Esas Alan Eserler :

1. Ma’rifetu’s-Sahabe : Ebu Nuaym el-İsfehani (öl.430/1039) = Eserde asr-ı saadetin önemli olayları ve iştirak eden 430 sahabe incelenmiştir. Aşere-i mübeşşere ve adı Muhammed olanları öncelikli tutarak ardından alfabetik sırayı izler.
2. Üsdü’l-Ğabe fi ma’rifeti’s-sahabe: İbnu’l-Esir (öl.637/1239) = Yazar sahabe biyografileri konusunda yapılmış olan hemen bütün çalışmalardan istifade ederek bu eserinin telif etmiştir. 7703 sahabenin biyografisini içeren bu eser alfabetik olarak tertip edilmiştir.
3. el-İsabe fi temyizi’s-sahabe : İbn Hacer el-Askalani (öl.852/1449) = Dört cilt olan bu eser çok kapsamlı olup toplamda 11027 isim ve künye sahibinin biyografisine yer vermiş olmaktadır. Fakat bunların hepsi sahabi değildir. Kitabın özel bir tasnifi vardır. Sahabi olanlar, Peygamber (s.a.v) zamanında dünyaya gelmiş fakat O’nun hayatında temyiz yaşına erişememiş olanlar , Hz. Peygamber zamanında Müslüman olmuş fakat O’nu görmemiş olanlar (muhadramun), önceki eserlerde yanlış olarak sahabi diye zikredilmiş olanlar şeklinde bir gruplandırma yapılmıştır.

Sika Ravileri inceleyen Eserler :

1. Tarihu’s-Sikât: Ebu’l Hasen el-İcli (öl. 261/875) = 2000 den fazla ravi inceler ve ravileri alfabetik sıralasa da güvenilirlik durumuna göre kategorize eder. Bu sahada elimize ulaşan ilk eserdir.
2. Es-Sikât: İbn-i Hibban el-Büsti (öl. 354/965) : Hicri 335 yılına kadar ravileri incelemekle birlikte Hz. Peygamberin hayatı ve gazvelerine kısaca değinmiş ve halife dönemlerini özet olarak işlemiştir.
3. Tarihu Esmai’s-Sikât: İbni Şahin el-Bağdadî (öl.385/996) = Daha çok Yahyâ b. Maîn ile Ahmed b. Hanbel’in görüşleri esas alınarak 1569 ravinin güvenilirliğinden bahseden alfabetik eserdir.

Sadece Zayıf Ravilere Tahsis Olunmuş Eserler :

1. Kitabu’d-Duafai’s-Sağir: Muhammed b. İsmail Buhari (öl.256/870) = İbrâhim ismiyle başlamakta ve 418 râviyi ihtiva etmektedir.
2. el-Kamil fi Duafai’r-Rical: İbn Adiyy, Ebu Ahmed Abdullah (öl. 365/976) = 2200’den fazla zayıf râvinin biyografisini ihtiva etmektedir. İbn Adî eserin başında, yalancılık ve hadis uydurma aleyhindeki hadis ve haberleri geniş bir şekilde naklettikten sonra haklarında az da olsa tenkit ifadeleri bulunan hemen bütün râvileri adlarına göre incelemiştir.
3. Mizanu’l-İtidal fi Nakdi’r-Rical: ez-Zehebi (öl. 748/1348) = Zehebî’nin zayıf râvilere dair en önemli çalışmasıdır. 11.053 biyografiyi içeren eserde önce adlarıyla bilinen erkek ve kadın râviler, daha sonra künyeleriyle, babalarının adıyla, nisbeleriyle bilinenler, adları bilinmeyen erkek ve kadın râviler, künyeleriyle bilinen kadın râviler, adı bilinmeyip “falanın vâlidesi” diye anılan râviler kaydedilmiş, bunlardan Kütüb-i Sitte râvisi olanlar birer rumuzla gösterilmiştir.

Hususi Belde Ricali Hakkında Yazılmış Olan Kitaplar :

1. Tarihu İsfehan: Ebu Nuaym İsfahani (öl. 430/1038) = Eserin giriş kısmında, Arap olmayan milletlerin ve bilhassa İranlılar’ın faziletleri hakkında hadis diye rivayet edilen çeşitli sözlerle İsfahan’ın kuruluşuna, fethine ve özelliklerine dair bilgiler verilmekte, ardından başta muhaddisler olmak üzere bu şehre mensup din âlimleri alfabetik sırayla ele alınmaktadır.
2. Tarihu Bağdad: Hatib el-Bağdadi (öl. 463/1071) = 450 (1058) yılından önce Bağdat’ta yaşayan veya buraya gelen şahsiyetlerin, halife, vezir, kumandan gibi devlet adamlarının, şair, kadı ve diğer mesleklere mensup 7831 kişinin hayatına dair bilgi verilen alfabetik bir eser olup Muhammed adıyla olanlarla başlamaktadır.
3. Tarihu Dımaşk: İbn Asakir (öl.571/1176) = Biyografik bir sözlük mahiyetindedir. 800 cüz olup 80 cilttir. Şam bölgesinin önemli kişilerini içermektedir.Yaklaşık 9000 kişiyi ihtiva eder.

4-)   Sufi Tabakat Eserlerinden Örnekler

     Tasavvuf sistemleşmeden evvelki döneme zühd dönemi denmektedir. Bu alandaki eserleri sufi tabakatı içerisinde ele almak gerekmektedir.  Bu sebeble sufi tabakatını iki bölümde örneklendireceğiz.

Zühd Dönemi Tabakatı 

1. es-Sahîfe fi’z-Zühd : Zeynu’l-Abidin b. Ali b. Hüseyin’in (öl. 92/710)
2. Kitabu’z-Zühd ve’r-Rekâik : Abdullah b. Mubarek (öl.181/797)
3. Kitabu’z-Zühd : Esed b. Musa el-Ümavî (öl.212/827)
4. Tabakatu’n-Nussak : Ebu Saîd b. Arabî (öl.341/952)
5. Ahbaru’s-Sufiyye ve’z-Zühd : Ebu Bekr Muhammed b. Davud ez-Zahid’in (öl.342/953)

 Tasavvuf Dönemi Tabakatı

1. Tabakatu’s-Sufiyye : Sülemî (öl.412/1021) = Sufilerin isimleri ile birlikte hal tercemelerini içeren ilk eserdir.103 sufi hayatı içerir.
2. er-Risale fi İlmi’t-Tasavvuf : Kuşeyrî (öl.465/1072) = Risale esas itibariyle sufilerin hal tercemelerini anlatmak için yazılmş bir eser değildir. Fakat 83 sufinin menakıbını içerir.
3. Tezkiratu’l-Evliya : Feridüddin Attar (öl.627/1229) = Uygur Türkçesine ve kısmen de Anadolu Türkçesine tercüme edilmiş olan bu eser, 97 kadar sufinin hal tercümesini ihtivâ etmektedir.
4. Nefehatu’l-Üns min Hazarati’l-Kuds : Abdurrahman Câmî (öl.892/1492) 582 erkek, 34 kadın olmak üzere 616 sufinin hayatları anlatılan bu eser, Sulemî’nin Tabakatu’s-Sufiyye isimli eserini, Herevî tarafından Farsçaya tercüme edilen şeklinden genişletilerek meydana gelmiştir.
5. Reşahâtu Ayne’l-Hayat : Fahreddin Ali Safî (öl.939/1532) = Nakşibendi tabakatına dair farsça eser.

5-) Belli bir Asırda Yaşayanların Biyografilerini İçeren Eserlerden Örnekler

1. ed-Dürerü’l-kâmine fî a’yâni’l-mieti’ŝ-ŝâmine: İbn Hacer el-Askalânî (öl.852/1449) = Sekizinci hicri (14. M) asırda yaşayan önemli kişileri ele alır.
2. eđ-Đav’ü’l-lâmi’ li-ehli’l-ķarni’t-tâsi’ : Muhammed b. Abdurrahman es-Sehâvî (öl.902/1496) = Dokuzuncu hicri (15.M) asır şahıslarını içermektedir.
3. el-Kevâkibü’s-sâire bi-menâķıbi a’yâni’l-mieti’l-âşire : Necmeddin el-Gazzî (öl.1061/1651) =hicri onuncu asır (16.M) şahsiyetlerini içerir.
4. Hulâśatü’l-eŝer fî a’yâni’l-ķarni’l-hâdî aşer : Muhammed Emîn el-Muhibbî (öl.1111/1699) = hicri 11. (17.M.) asırda yaşayan önemli şahıslardan bahseder.
5. A’yânü’l-ķarni’ŝ-sâlis aşer fi’l-fikr ve’s-siyâse ve’l-ictimâ’ : Halîl Merdem Bek (öl.1959) = 13. Hicri (19.M) asır fikir siyaset adamlarını ihtiva eder

6-) Belli Ortak Özelliklere Sahip Şahısların Biyografilerini İçeren Eserlerden Örnekler

1. Kitâbü’l-Buħalâ : Ebû Osmân el-Câhiz (öl. 255/869) : Cimriliğiyle meşhur kişilerden bahseden biyografik eserdir.
2. Cüz fîhi ehlü’l-mie : ez-Zehebî (öl. 748/1348) = Yüz yıldan fazla yaşayan kişilere dair bir eserdir.
3. Nektü’l-himyân fî nüketi’l-‘umyân : Ebü’s-Safâ es-Safedî (ö. 764/1363)   = ünlü müslüman âmâların ele alındığı eserdir.

7-) Hükümdarlar ve Devlet Adamlarını Ele Alan Eserlerden Örnekler

1. Târîħu’l-ümem ve’l-mülûk : Muhammed b. Cerir et-Taberî (öl. 310/923) = Taberi’nin ,haberleri bize ulaşan peygamberlerin, hükümdarların ve halifelerin tarihini, iktidar günlerindeki olayları kısaca yazacağını ifade ettiği eseridir.
2. el-Muntazam fî târîħi’l-mülûk ve’l-ümem : Ebu’l-Ferec ibnü’l-Cevzi (öl. 597/1201) = Kâinatın ve Hz. Âdem’in yaratılışından başlayıp 574 (1179) yılına kadar cereyan eden olayları hicretten itibaren kronolojik sırayla kaydeden, her yıla ait olayları anlattıktan sonra o yıl vefat eden önemli şahsiyetlerin hayat hikâyelerine de yer veren biyografi ağırlıklı bir umumi tarihtir.
3. Ravżatü’ś-śafâ fî sîreti’l-enbiyâ ve’l-mülûk ve’l-hulefâ : Hamîdüddîn Muhammed Mîrhând (ö. 903/1498) = Yedi ciltlik eserde I. ciltte tarihin faydaları ve eserinde kullandığı kaynakları zikrettikten sonra yaratılıştan başlayarak peygamberlerin hayatını ve İslâmiyet’ten önceki İran tarihini, II. ciltte Hz. Peygamber ve dört halife devirlerini, III. ciltte on iki imamı, Emevî ve Abbâsî halifelerini, IV. ciltte Selçuklular ve Hârizmşahlar gibi Abbâsîler’le çağdaş olan sülâleleri, V. ciltte Cengiz Han ve haleflerini, VI. ciltte Timur ve haleflerini anlatır. VII. cilt 929 (1523) yılında yazılmış olup burada Hüseyin Baykara, Bedîüzzaman Mirza ve Özbek Hanı Şeybânî Han devirleri hakkında bilgi verilir; eser bir hâtime ile sona erer.

8 -) Vefayat Türüne Örnekler

     Râvilerin ve tanınmış şahsiyetlerin vefat tarihleriyle ilgili eserlerin ortak adıdır.

1. Vefeyâtü’l-aʿyân : İbn Hallikân el-Bermekî el-İrbilî (ö. 681/1282): Eser, İslâm’ın başlangıcından itibaren kaleme alındığı döneme kadar yaşayan, herhangi bir alanda şöhrete kavuşmuş kadın ve erkek 800’den fazla kişinin biyografisini içerir. Kitap İslâm tarihinde kendi alanındaki en eski örnek sayılmaktadır.
2. Târîħu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a’lâm : ez-Zehebî : Eserde hicretten 700 (1300) yılına kadar olan zaman dilimi yetmiş tabakaya ayrılmış, 40.000’e yakın kişiden söz edilmiş, bunların vefatları yıl veya tabaka olarak gösterilmiştir.
3. el-Vâfî bi’l-vefeyât : Safedî (öl. 764/1363) = Hicretten müellifin yaşadığı VIII. (XIV.) yüzyıla kadar muhaddis, fakih, müellif, halife ve vezirlerle bir alanda tanınan kişilerden yaklaşık 14.000’inin biyografisini içermektedir.
4. el-Vefeyât : İbn Kunfüz (öl.810/1407) = Eserde Hz. Peygamber’in vefatından itibaren İbn Kunfüz’ün ölümünden üç yıl öncesine kadar (807/1404) yaşamış sahâbe, muhaddis, fakih ve diğer ulemâdan 511 şahsiyetin vefat tarihine işaret edilmiştir. Verdiği biyografilerin kısa olmasına rağmen eser ilim çevrelerinde çok tutulmuştur.

Osmanlı Devrinde Biyografi Çalışmalarından Örnekler

Osmanlı’da biyografi çalışmaları esas anlamında 16. Yüzyılda başlar. Daha öncesinde menakıbnameler ve Süleyman Çelebi’nin Mevlid’i gibi eserleri bu minvalde öncü sayılabilir.

1. eş-Şeķāiķu’n-nu’mâniyye fî ulemâi’d-Devleti’l-Oŝmâniyye : Taşköprüzade Ahmed Efendi (öl. 968/1561) = Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan telif tarihi olan 965 (1558) yılına kadar gelen eserde her padişah dönemi “tabaka” ana başlığı altında ele alınmış, dönemin ulemâsı ve meşâyihi hakkında bilgi verilmiştir. On tabakadan oluşan eserde 371’i âlim, 150’si şeyh olmak üzere toplam 521 kişinin hayatı anlatılmıştır.
2. Süllemü’l-vüśûl ilâ Ŧabaķāti’l-fuĥûl : Katip Çelebi (öl. 1067/1657) = Yaklaşık 3 bin sayfadan oluşan ve 8 bin 500’den fazla biyografi ihtiva eden eser Arapçadır.
3. Vekāyiu’l-fuzalâ : Şeyhî Mehmed Efendi (ö. 1144/1731) = 1632-1731 yılları arasında yaşayan âlim ve şeyhler hakkında bilgi verildikten sonra dönemin şairleri ayrı başlık altında anlatılır ve şiirlerinden örnekler verilir.
4. Ayine-i Zurefa : Karslızâde Cemâleddin Mehmed (ö. 1261/1845) = Osmanlı tarihçilerini içeren ilk biyografik eserdir. Üç bölümden oluşur. Birinci bölümde belli başlı Osmanlı tarihlerinin hangi yıllar arasındaki olayları ihtiva ettiği, ikinci bölümde resmî devlet vak‘anüvisi olmayan Osmanlı tarihçilerinin biyografileri ve eserleri, üçüncü bölümde ise Sahaflar Şeyhizâde Mehmed Esad Efendi’ye kadar Osmanlı şehnâmecileriyle vak‘anüvisleri ele alınmıştır.

19. yüzyılda, belli sanat ve zanaat ehline ait biyografik eserler ilk olarak yazılmaya başlanmıştır. Misal olarak , ilk defa Osmanlı nakîbüleşraflarının hayatı, Ahmed Nazif tarafından Riyâzü’n-nükabâ, kaptan-ı deryâların biyografileri Hafîd Efendi tarafından Sefînetü’l-vüzerâ, Türk ve iran hattatlarının hayatları Habib Efendi tarafından Hat ve Hattâtân isimli eserlerde yazılmıştır.

• Hediyyetü’l-ârifîn : Bağdatlı İsmâil Paşa (öl. 1920) = Büyük bir biyografi ve bibliyografya ansiklopedisidir. İki ciltlik eserde İslâm âleminde yetişmiş 9000 civarında müellifin (I. ciltte 5398) hal tercümesi ve bunların çeşitli ilim dallarına ait 50.000 civarında kitabı (I. ciltte 25.000 eser) söz konusu edilmektedir. Bazı müellifler hakkında çok kısa bilgi ile yetinilirken bazılarının hayatları ve eserleri hakkında ise oldukça geniş bilgi verilmiş, Türk olanlar isimlerinin yanına yıldız işareti konularak ayrıca belirtilmiştir.

Cumhuriyet Dönemi Biyografi Eserlerine Örnekler

1. Türk Meşhurları Ansiklopedisi : İbrahim Alaadin Gövsa (öl. 1949) : 1500’den fazla biyografiyi ihtiva etmektedir. İ. Alaaddin Gövsa biyografik birçok eser vermiştir ; Meşhur Adamlar Ansiklopedisi , Kâşifler ve Mucitler , Elli Türk Büyüğü gibi eserlerini sayabiliriz.
2. İslam Meşhurları Ansiklopedisi : Ahmed Faruk Meyan (Süleyman Kuku) (1938- ..) =
3. Filozoflar Ansiklopedisi : Cemil Sena Ongun (öl. 1981) = Bu eserde, insanlığa bilgi ve düşünce alanında hizmet etmiş 2200 filozofla, 5000’i aşkın eser ve 500 kadar eserin özeti sunulmuştur.
4. Veliler Ordusundan 333 : Necip Fazıl Kısakürek (öl.1983) = Ebu Hâşim Sofi’den başlayarak, herhangi bir silsile ve tarih endişesine kapılmadan 333 velinin hayatını içerir.
5. İslam Alimleri Ansiklopedisi : Enver Ören (öl.2013) = Asırlara göre bir takım ulemanın biyografilerine yer verilmiş 18 ciltlik bir eserdir.

Bu verdiğimiz örnekler bir çok biyografiyi içeren eserlerdir. Özellikle son devirde artan bir ivmeyle kişi bazlı biyografik eserler yazılmaktadır. Bunlara çalıştığımız alanla ilgili olarak birçok kitaba rastlayabiliriz. Geçmişte yaşayan şahısları konu olan tekil biyografi eserleri genelde yine tabakat kitaplarındaki bilgilerin bir derlemesinden ibaret olmaktadır. Ancak yakın dönemde yaşamış kişileri konu edinen biyografiler, yazarın bizzat biyografisini kaleme aldığı kişi ile mülakatlar neticesinde eserini meydana getirmesi açısından gayet önemlidir. Bunlara bir örnek verecek olursak ; Ertuğrul Düzdağ -Üstad Ali Ulvi Kurucu Bey Hâtıralar. Bir de Biyografik roman türü son dönemde oldukça revaçtadır. Yazar, kişinin biyografisini roman tarzında kaleme alır. Misal olarak ; Oğuz Atay– Bir Bilim Adamının Romanı (Mustafa İnan’ın hayatı).

Tabii ki İslam alimleri ile ilgili hususi bir çok eser de mevcuttur. Basılmamış olsa da birçok tez de şahıs üzerine çalışmalardan müteşekkildir.

Otobiyografi eserleri de bir hayli fazladır. Çalışmaların kapsamına göre bunlardan da istifade edilebilir.

Sonuç olarak ;  bu küçük çalışmada en azından biyografi kültürünün ne kadar geniş bir yer kapladığı hakkında bilgi edinmiş olduk. İslami ilim dallarına göre taksimde asırlara göre eser örnekleri vermeye çalıştık ama her asırda birçok biyografiye dair eser olduğunu da ifade etmeliyiz. Bizim saydıklarımız belki denizde damla mesabesinde olmuştur. Teknolojinin de son derece istifadeye açık olduğu günümüzde matbu birçok esere ulaşabildiğimiz gibi bunların dışında birçok şahsiyetin kısmi veya külli bilgisine ulaşabilmekteyiz.