Yarattğı alemde irâdesi sadece yaratırken vâki olan , daha sonra asla vârid ve câri olmayan, peygamber görndermeyen yaratıcıyı kabulden ibaret bir telakki.. O -felsefi bir tabirle söylemek gerekirse- varlık zincirinin en başında mevcut olan yani “illet-i ula” (ilk sebep)‘dır. Tıpkı bir mimarın inşa ettiği bir bina ile o bitirildikten sonra hiçbir alakası kalmayıp binanın mimar idaresinden münkati’ (ilişiği kesik) olması gibi. Bu teşbih tamda 19 ve yukarısı derecedeki masonların, “yaratıcı” yani Allah hakkındaki inançlarının aynısıdır.
Gerçekten masonlar, Allah’ı “Kainatın ulu mimarı” kabul ettiklerindendir ki, sembolleri pergel ve cetvel gibi alet ve edevattır.Bunun islami adı “mülhidlik” (ateizm) olmayıp “ilahiye”dir ki, bu da sapık fırkalardan birisidir.
“Deizm” tabiri, XVI. yüzyılda Latince “ilah” demek olan “Deus” kelimesinden türetilmiş ve “mülhid” (ateist) yani Allah diye bir mefhum tanımayanlara karşı kullanılmıştır.Zira onlar, bir yaratıcı kabul ediyorlar; fakat bu kabul, semavi dinlerdeki hiçbir kabule benzemiyordu. Bu sebepledir ki, kilise sapık telakki ettikleri deistlerden kendilerini tefrik için Yunanca yaratıcı manasındaki “theos” kelimesinden türettiği “teist” kelimesini benimsemiştir.
Deist görüşü ilk olarak müdafaa eden filozof John Taland (1670-1722)’dir.Vahyin yerine aklı koymuş ve “illet-i ûlâ” (ilk sebep) inancını da inkâr ederek maddenin kendi kendine var olduğunu ve hareket ettiğini iddia etmiş, “tabiat dini” denilen bir görüşü müdafaa etmiştir.
Deist olan Voltair‘e göre “dindeki tanrı fikrinden maadâ her şey saçmadır. İsa adlı bir Yahudi’ye bir ihtiyaç yoktur.”(1)
———————
Kadir Mısıroğlu – Tarihten Günümüze Tahrif Hareketleri II, sh; 215-216
(1) Bu ve daha birçok benzer ifadenin geçtiği ve Abdullah Cevdet‘in tercüme ettiği “Akl-ı Selim” (Bon sense) adlı eser Voltair tarafından J.Meslier takma adıyla yazılmıştır. (İstanbul 1928)
